K��E YAZILARI caddesi
K��e Ad�n�n ve K��e Yaz�s�n�n Telif Hakk� sahibi: Alp ARPAD
� �
�nsan Olman�n Lezzeti... XC
K��emin ismini, " �nsan Olman�n Lezzeti � koydum. Hay�r, �srar eden olmad�. ��imden �yle geldi ��nk� insan olmak ger�ekten lezzetli bir i�tir
EDEB�YAT KOKULARI
|
Edebiyat�m�z�n As�l Eksi�i ba�l�kl� yaz�s�n�n ilk paragraf�na ' .. nedir sizce? ' diye giri� yapm�� rahmetli Mehmet SEYDA. �lerleyen �ok de�erli sat�rlar�n�n bir yerlerinde ��yle demi�: " Bu soruya verilecek yan�tlar herkese g�re de�i�ir san�yorum. Bana sorarsan�z; bizde birtak�m �airlerin ��kmazlar�, saplant�lar� olabilir ama genellikle �iirimiz ��kmazda de�ildir. �ncelmekte ve geli�mektedir; roman ve hik�yede �a�da� ak�mlar� yak�ndan izleyenler yeti�iyor; basmakal�p sorumsuz ele�tiricili�in yan�nda, ister nesnel ister �zel a��dan olsun, ele ald��� sanat��y� titizlikle inceleyen, yarg�lar�na sayg� duyulan ele�tirmenler, denemeciler de g�r�l�yor derim. Bununla, herh�lde, ger�e�e �ok ayk�r� bir �ey s�ylemi� olmam ama,' Bizde b�t�n sanat��lar birbirine a��kt�rlar, birbirlerini okurlar ve de�erlendirirler, �ok severler birbirlerini, sayg� da duyarlar... ' dersem, herh�lde, ger�e�e epey ayk�r� bir �ey s�ylemi� olurum. B�yle bir durumda, edebiyat�m�z�n as�l eksi�i, birbirimizi be�enmeyi�, �ekemeyi�, sevmeyi� olarak belirlenebilir. ( ... ) Her �eyin ba�� gene de sevgi. Sanat sevgisi... yani; insan sevgisi." * Rubailerinde ne diyor rahmetli Naz�m Hikmet RAN ge�icili�imizi vurgularcas�na; " Ayr�l�k yakla��yor her g�n biraz daha / g�zelim d�nya elved� / ve merhaba / k � i n at..." d���nmek gerek o h�lde, kal�c� bir �eyler b�rakmak gerek bu d�nyaya! D���nceyle yapabiliriz bunu. Yine Rubailer, gene Naz�m H�KMET; g�stermi� bunu: Lahana, otomobil, veba mikrobu ve y�ld�z / hep h�s�m akrabay�z / ve ey g�ne� g�zl� sevgilim, � Cotigo, ergo sum � * * de�il / bu ha�metli ailede var�z da d���nebilmekteyiz... 1960' lar�n ikinci yar�s�n�n ba��nda bir yazar�m�z, " �zerinde y�zy�llar�n anlama y�k� yatan, zihnimizde say�s�z �a��r���mlar uyand�ran, hayat kelimesini, ya�am kelimesiyle de�i�tirmeyece�imizi s�ylemi�. De�i�mi� bile! Ya�am kelimesi hayat�m�za �yle bir girmi� ki g�n�m�zde, " Ya�am Merkezleri " bile kurulmu�! Bir g�r�� ileri s�r�yorum: " Belgege�er " kelimesi, fax s�z konusu de�il ama faks kelimesinin yerini asla tutmayacak; kabul g�rmeyecek! Belki ba�ka bir kelime, �rnek olarak fotokopi benzeri, yerine yerle�ecek bir kelime olabilir; l�kin bu de�il! Bu konuda otuz sekiz y�l sonraki yazacaklar�n�z�, �imdiden merak ediyorum! 1922 y�l�nda yazd��� " Ele�tirmen - M�nekkid - Hakk�nda " ba�l�kl� yaz�s�nda ��yle demi� rahmetli Nurullah ATA�: M�nekkidin gayesi sevdi�i muharrirlerin servetini temin etmek, di�erlerinin k�r�na mani olmak de�ildir. �zdeyi� olacak de�erde bir yarg�. Ya�ar Nabi Nay�r da �ok g�zel s�ylemi�: Bir m�nekkidin oturup okuyup u�ra�aca�� bir konuyu ben oturup nas�l yazay�m? Yazmadan da durulmuyor ama! Nurullah Bey' in ayn� yaz�s�ndan bir �zdeyi� daha: " Esasen san' atte hakikat yoktur, kabiliyet, deh� vard�r " . Sanat�� olma yolunda h�zla ilerliyorum ya, bu l�f� nas�l b�y�k bir istekle �zerime al�nd�m, anlatamam! " Sanatk�r�n arad��� kari esasen ilim ve zevke malik bulunan kimsedir; ��yle ki Voltaire' in tarifi, m�nekkidden ziyade, karii tavsif eder; fakat b�yle tarif edilmeye l�y�k olan insan Voltaire' in de i�aret etti�i ve�hile sanatk�rd�r. �tiraf edelim ki sanat yaln�z sanatk�rlara hitap eder ve yaln�z onlarca anla��l�r. Di�er karilere gelince, onlar anlad�klar�n� zannederler ve bu tatl� h�lyaya kap�larak eserin tab' �ndaki maddi ihtiya�lar� temin ederler: Bu hizmetleri her h�lde �ayan-� ��kran ve h�rmettir. " Nurullah Beyin bu s�ylediklerine de kat�ld�m. Her iki anlatmak istedi�iyle de tavsif edebilirlili�imi s�nad�m. G�ld�m. Y�zdelerini vermem �art m�; zaman zaman her iki de role de soyundu�umu anlad�m! Haydi, �imdi yukar�dakiler i�in biraz s�zl�k okuyal�m l�tfen. �ok keyifleneceksiniz. 1967 y�l�nda rahmetli Aziz NES�N, yine rahmetli bir romanc�yla polemi�e girmi�. Taraflar �ok seviyeli ama. Romanc� zeki bir atakla, " Hadi yanl��lar�m� g�ster bakal�m " demi�. Eklemi�: G�stermekle de yetinme, yerlerine en do�rusu, en g��l�s� nas�l olur belirt! " Taraflar �ok seviyeli; dikkatinizi �ekerim. Aziz Bey ters bir voleyle gerisin geriye g�ndermi� topu... Romanc� da yetinmeyip, kurcalay�p iyice kar��t�rm�� ortal���. Roman�n�n kazand��� yar��may� ve se�ici kurulu �yelerini dayanak olarak sunmu�. Aziz Nesin de s�vam�� kollar�, bezenmi�. Ne bezenmek ama! Delil g�stermek, d�zeltmek de�il de sanki, arkadan gelenlere, canl� canl�, uygulamal� Y�ksek Dil Dersleri! Kayna��n fotokopisini ald�m; arada bak�p �al���yorum... Her ikisine de Tanr�' dan rahmet dilerim. Yakla��k otuz sene �nce yap�lm�� ( bak�n eskiden adlar uluorta belirtilmiyormu� ) sokak anketinden iki �rnek: �.G. / Odac� / Bey / 42 ya��nda: - �iir nedir? - Cenab� Allah' �n verdi�i �ey. - �yi bir �iir nas�l olmal�d�r? - �yi bir �iir y�rekten gelir de insana rahatl�k verir. - En be�endi�iniz �air? - Hazreti Yunus! - Ba�ka? - Hazreti Eyy�b, Hazreti Musa R.T / Muhasebeci / Han�m - �iir nedir sizce? - Kat� ger�eklerden �ok, d���nce d�nyam�za hitap eden, kula��m�za tatl� gelen s�z dizileri. - �yi bir �iir nas�l olmal�d�r? - Ya�ant�n�n kat� ger�eklerine de�inse bile yumu�ak�a de�inmeli. - En be�endi�iniz �air? - Yahya Kem�l, Orhan Veli... - Birka� �air ad� daha sayar m�s�n�z? - Bu konuda bibliyografik bilgim k�t oldu�undan pop�ler olmu� birka� isim vereyim: Mehmet Akif, Yahya Kem�l, Orhan ve Adnan Veli' ler fil�n... G�zel bir �iir tan�m� de�il mi: D���nce d�nyam�za hitap eden, kula��m�za tatl� gelen s�z dizileri� Orhan Vell' nin Ekim 1937 de �stanbul' da yazm�� oldu�u, sekiz par�al�k Bebek Suite' ini pek severim. ��te sekiz par�an�n i�inden en sevdi�im �� par�as�:
Bizim
Bal�k��lar ... Uzun uzun solukland�m. Vatman tamam, olmas� gereken gibi. Peyzaj da �yle. Bal�k��lar? Niye kitaplardaki gibi de�iller? ��in s�rr� burda m� yoksa bir a��zdan �ark� s�ylemezler olmas�nda m�? �� taraf� �ok g�zel denizlerle �evrili kara par�as�n�n �zerindekilerin suya darg�nl���n�n nedeni bu olabilir mi? K�ylerde k�zlarla erkeklerin ayr� dans etmesinin de bununla bir ilgisi var m�? Onun i�in mi k�ylere piyano girmiyor? Piyano girmeden kuaf�r girer mi? Ni�in k�yler art�k ne k�ye ne de �ehre benziyor? O eski k�y kokusu, toprak yolu, erdemin sa� kolu... Yoksa ya�am beni biraz yordu mu?.. Kom�unun tanr�lar�, tanr��alar� da kesin olarak yordu ama! Biraz kar���k durumlar mitolojide. Erkek olup kendi kendini do�uran Prometheus �ocuklar�n�n annesi mi oluyor bu durumda? Tanr� Zeus' un casusu Tanr� Hermes... Asia' dan do�an Prometheus' un di�er annesi Klymene... Kimseyle sevi�meden g���, da�lar�, denizi do�uran Gaia... Baz� a�k tanr�lar�n�n ya da tanr��alar�n�n di�er i�lerinin de " sava� " olu�unu akl�m hi� kesmez. Sava�la a�k�n hi� ilgisi var m�? Ya da a�ktan �nce b�y�k bir sava� m� var! Daha bir s�r� kar���k �eyler... Bir de kimin eli kimin cebinde olma durumu var ki oras�n� hi� kar��t�rmayal�m. Mitoloji zaten insanlar�n fantezisi de�il mi? Gelgelelim, Defne iyi ki bir bir sevgiye yakalanm�� da ka��n�lmaz kaderi onu a�aca �evirmi�. Yapra��yla, sabunuyla, kokusuyla, dallar�yla insanlara ba�ka kim bar���, sevecenli�i, sevgiyi a��layacakt�? Adonis' i bir yaban domuzu �ld�rmeseydi, bereketin simgesi gelinci�i nas�l bilecektik? Narcissos sudaki aksini g�rmeseydi, nergisin ola�an�st� kokusunu soluyabilecek miydik? Ya, nergis gibi g�zetlemek edebiyat�m�za yerle�ecek miydi? " Olmad� tenhada bir i�ret �emende y�r ile / �st�me g�z dikti nergisler nig�hb�n oldu hep "; �air Nedim, L�le Devri' nde, " Sevgiliyle tenha bir �imenli�e �ekilip i�emedik, nergisler bek�i oldu; g�zetledi hep " demi�. Demek ki o da biliyormu� Narcissos' u! Say�n T�rel EZ�C�* * * , " Mit ya da Mitos, yaz� �ncesi do�al topluluklarda do�um �l�m d�ng�s�ndeki, evrensel yazg�s�n� fark eden insano�lunun, evreni ve do�ay� a��klama gereksinimiyle yaratt��� do�a�st�, kutsal b�y�sel nitelikler ta��yan �yk�lerdir " demi�. Bu kadar g�zel bir tan�mlama �st�ne hi�bir �ey denmez! En zoru Amazonlar�n aras�nda dola�mak! Tek g�zl� korsanlar gibi tek g��s� kapal�, di�er g��s� a��k kad�nlar�n iki g��s�n� g�rebilmenin bir tek yolu varm��: Kad�n�n cezaland�r�lmas�! Zira kad�nlar ancak �l�mle cezaland�r�ld���nda iki g��s� birden a��l�rm��. Bu kimin yarar�na ki? Bir edebiyat�� hangisinden esinlenmedir; tek g���sl� Amazon' dan m�, �ift amazondan m�? �kisi de birbirinden ac�! �undan daha da ac� de�il ama! H�lyas� kalmay�nca hayat�n ne zevki var, Bitsin hay�rl�s�yla �u beyhude sonbahar... Yahya Kem�l Beyatl� Canlanal�m yeniden! Tango, Cha cha, Rumba ve Salsa gibi ate�li danslar� yapan �iftlerden di�il olan� kimin daha �ok ilgisini �eker; dans e�i erilin mi, dans� seyreden erillerin mi? Bu �nemli konuyu da edebiyat yapanlardan ba�kas�n�n ��zebilece�ine inanm�yorum! Yola ��kt���mda hep Amerika' daki �l��lerin b�y�kl���n�n, Fransa' daki Moulin Rouge' lar�n cazibesinin, �ngiltere' nin sisinin, mistisizminin, muhafazak�rl���n�n pe�inden ko�tum. Y�llar sonra geldi�im yer ba�lad���m yere �ok benziyor; Red Kit' siz Amerika' n�n, Tenten' siz Fransa' n�n, Pembe Panter' siz �ngiltere' nin hi� mi hi� �ekicili�i yok art�k! Akvaryum bal��� ger�ekten akvaryum bal��� m�? Kafes ku�u ger�ekten kafes ku�u mu? Akvaryum bal��� akvaryumda, kafes ku�u kafeste �lmeye zorunlu mu? Bunun da yan�t�n�n edebiyatta oldu�u kan�s�nday�m! Gazeteci ve yazar rahmetli Raif ERTEM, " Penceremdeki Kedi, Kap�mdaki �akallar, Sokaktaki �ocuklar..." adl� yaz�s�nda ne g�zel anlam��: ( ... ) A��k penceremin �n�ne bir kedi geldi. Ba��n� hafiften i�eri soktu. G�zleri k�p�� k�p��. ��eriye girmek istiyor. Bak��lar�mdan onay� alamad�. Ba��n� �er�evenin �st�ne koydu. R�zg�r t�ylerini savuruyor. G�zlerini a��yor, kap�yor. Sanki yalvar�yor. ... ���yor, a�. ( ... ) Yine y�llar �ncesine gittim. Enez' deyiz. Av barakam�zda. Hava kopard�. Ya�mur kara �evirdi. �eltik tarlalar� doldu. dona �ekti buz... Do�an�n hayvan�na bar�nacak yer kalmad�. S���nacak bir avu� kara par�as� yok. Kap�m�z t�k�rd�yor. A�t�m. �akal yavrular�. Hemen i�eriye dald�lar. Fazla da gitmiyorlar. Kap�n�n e�i�inde duruyorlar. G�zlerinde korku. Tir tir titriyorlar. En �ok korktuklar� insano�lu de�il mi? �imdi de insano�luna s���n�yorlar. Ba�ka olanaklar� yok. Ya�amak, ya�ayabilmek. Donlar ��z�l�nceye kadar bakt�k. K�peklerimizle de dost oldular. Havalar d�zelince sald�k. �nan olsun gitmek istemediler. K�pekler arkalar�ndan kovalad�. Penceremdeki kedi. G�zlerini bir a��yor, bir kap�yor. Ba��n� sall�yor. G�z g�ze geliyoruz. Alsam biliyorum. Kedi, kediler olacak. Denedim. Kovalamaya da i�im el vermiyor. ... Yine y�llar �ncesine gittim. Galata k�pr�s� eski yerindeydi. Bir gece vakti. K�pr� alt�nda doyunuyorduk. �ocuklar bar�nacak yer ar�yorlard�. Doyurduk. Kap� �nlerine k�vr�l�p yatt�lar. Hey insano�lu! ... " Bu yaz�dan sonra da yaz� yaz�lmaz ki! Platon yan bizim Efl�tun, edebiyat e�itimci olmal� demi�; Aristotales de e�lendirici olmal� demi�. Ya ben �imdi ne diyeyim? �kisi de hakl�! Bu arkada�lar da bir �eyler demi�ler! �ok b�y�k bir gazetenin kitap ele�tirmeni; " Don Ki�ot' u ald�m ama otuz yedinci sayfay� ge�emedim " . Bak�n bunu da bir �air, ele�tirmen, �niversitede profes�r ve �nemli bir derginin edit�r� demi�: Dante s�k�c�! Shakespeare l�f kalabal��� yap�yor! Bir ba�ka editoryal direkt�r ve yazar da A�k ve Gurur' un yazar� Jane Austen' i mezardan ��kart�p d�vmek isteyenlerin hakl� oldu�unu s�yl�yor! Dilin de dili yok ki k�fretsin! Bunlar�n hepsi Allahtan yabanc�! Bizim edebiyat��lar� da fazla bilmezler. Bilselerdi baz�lar�n�n kl�siklerinin ba��ml�s� olurlard�; Neyzen Tevfik' imiz var; rahmetlinin a�z�ndan ��kan en ge� be� dakika sonra kl�sikle�iyordu: Azizim s�vmek m�sekkin - i asapt�r / Bin�enaleyh herkese me�ru hakt�r (Azizim, s�vmek sinirleri yat��t�r�r / Bundan �t�r� herkese yasal hakt�r� ) Yazar�m ama! Derim ki baz�lar�na: Bu kadar g�zel Edebiyat Kokular� varken ni�in ar�nm�yorsunuz onlarla?
�nsan Olman�n Lezzeti... XCI' de bulu�ana dek, en iyilerle kal�n. �lk not: En son ne zaman; can s�k�nt�s�na en g�zel il�c�n g�venebilece�iniz bir zaman makinesi oldu�unu d���nd�n�z? |
:
