www.sizedebiyat.com SiZedebiyat Edebiyat Enstit�s�
K��E YAZILARI caddesi
Telif Hakk� sahibi: Mehmet UHR�
A�IK KAPI
Hayat� anlamaya ve anlatmaya �abalayanlar i�in her zaman bir a��k kap� vard�r
KUTSALLI�IN KISA TAR�H�
Di�er canl�lardan farkl� olarak insan, d�nyaya geldi�inde kendine yetecek olgunlukta de�ildir. Anne bak�m� ve aile ortam� i�inde b�y�r, g��lenir ve olgunla��r. insan� farkl� k�lan kendine yetecek kadar g��l� olamamakt�r. Kendi eksi�ini kapatabilmenin �abas� ile g��l� olan� arar, ona y�nelir ve tutunur. �nsano�lu kendinden g��l� olan� kutsal bilip onlara tap�narak aczini dengelemeye �abalam��t�r. Varl���n� s�rd�rebilmek, ba��na k�t� �eylerin gelmesini engelleyebilmek u�runa g��l� olana, kutsal olana tap�nm��, adak ve kurbanlar vermi�tir. Kutsal olan kar��s�nda yeri geldi�inde insan kurban edilebilmi�tir. �nceleri y�ld�zlar ve onlar�n simgeledi�i Tanr�lar� kutsad� insano�lu. Sonra g�k g�r�lt�s�n�, �im�e�i� Kutsall���n simgeleri giderek yery�z�ne indi. Yery�z�nde eri�ilmez Olympos da��nda oldu�una inan�ld� Tanr�lar�n. Tanr�lar i�in tap�naklar in�a edildi, heykeller yap�ld�. Kutsal olan kar��s�nda insan�n �nemi yoktu. �nsan, Tanr�lar i�in kurban edilebilir bir varl�kt� o y�llarda. Prometeus� un Tanr�lar�n da��ndan kutsal ate�i �al�p yery�z�ne indirmesi ile kutsall�k, insana daha da yakla�t�. Her �eyi yak�p k�l eden, eriten ate�i kutsad� insano�lu. Ve bu kez ate�e kurban etti insanlar�n�. Kendi can�na kar��l�k, kutsal olana adakta bulunman�n, kurban vermenin gerekti�ine inand�. Kutsal olan kar��s�nda insan hep kurband�... Tar�m toplumlar�yla birlikte �retici olan, do�ay� de�i�tirebilen insano�lu bir anlamda Tanr�sall��a yakla�t�. Do�a ile m�cadelede toplumun g�c�n�n fark edilmesiyle kutsall�k topluma yakla�t�. Ne de olsa g��l� olan kutsald�. Toplumu bir arada tutan tek tanr�l� dinler kutsall��� topluma indirgedi. Ayn� din alt�nda bir araya gelen toplumlar�n kutsand��� d�nemler ya�and�. �zellikle orta�a�da. Tar�m toplumlar� ile birlikte insan eme�inin de�erlendi�ini ve kurban etmenin yerini k�lele�tirmenin ald��� biliyoruz. �nsan kurban edilemeyecek kadar de�erli i� g�c� haline geldi. Art�k kutsal olan insan ve onun ya�ad��� toplumdu. �nsan kurban etmek de bi�im de�i�tirdi. �nsan �ld�r�lebilir ancak kurban edilemezdi. Orta�a�da din sava�lar� ile insan k�y�m� devam etti. Tanr�lar i�in yap�lan tap�nak ve heykellerin yerini dini binalar ve heykeller ald�. Dinin toplum �zerindeki etkisinin hafiflemesiyle millet kavram�n�n kutsalla�t�r�ld���n� g�r�yoruz. Millet ve onun uzant�s� olan vatan kutsald�. Bu kez kutsal olan milletti ve insanlar milletleri i�in kurban oldular. Milliyet�ili�in kutsand��� sava�lar g�rd� d�nyam�z. Ve yine milliyet�ili�i simgeleyen an�t ve heykeller yap�ld�. Kutsall�k g�ky�z�nden yery�z�ne indi ve insana y�neldi. Bireyin tarihteki rol�n�n giderek daha �n plana ��kmaya ba�lad��� y�llarda kutsall�k insana ula�t�. Tek ba��na do�ayla ba� edebilen, do�ay� de�i�tirip d�n��t�ren, akl� ve icatlar� ile insanl��� etkileyebilen insano�lu kutsall��� da �zerine ald�. Tanr�lar i�in yap�lan tap�nak ve heykellerin yerini, insanl��a hizmet eden bireyler ad�na yap�lan an�t, heykel ve binalar ald�. Kutsal olan insand�. Bireyin toplumlar�n kaderindeki rol� ve g�c� fark edildik�e kutsall�k g��l� olana, bireye y�neldi. Bireyin kutsanmas�yla �nemli bir d�n���m ya�and�. Kutsal olan birey oldu�una g�re kurban edilemedi�i gibi �ld�r�lmesi de m�mk�n de�ildi. Kurban edilecek ba�ka �eyler olmal�yd�. Bireyin kutsanmas� ile �ncelikle sava�lar tart���l�r hale geldi. B�y�k insan k�r�mlar�na yol a�acak sava�lar yap�lamamaya, sava�acak insan g�c� zorlukla bulunur hale geldi. �nsan�n kutsanmas� hayat� da kutsalla�t�rd�. Bireysel al��kanl�klar kutsanan hayat y�n�nde de�i�ti. Do�an�n, kutsal insana biat etmesi beklentisiyle d�n��t�r�lmeye �al���ld��� zamanlar� ya�ad�k, ya��yoruz. �nsan�n kutsand��� d�nyada ba�lang��ta g��l� olan ve kutsanan do�a kutsall���n� yitirdi. Do�a insan i�in sanki yeniden yarat�lmaya �al���ld�. Kutsall���n oldu�u yerde g��l� olana kurban sunulmal�yd�. �nsan kutsalla�t�r�ld���nda do�an�n diz ��kmesi ve kurban edilmesi beklendi. �nsan�n kutsand���, do�an�n ise kutsal olana uydurularak d�n��t�r�lmeye, kontrol alt�nda tutulmaya �al���ld��� d�nemleri de ya�ad�k. Ancak kutsall���n g�ky�z�nden, yery�z�ne inip insana y�nelmesi ve insan� kutsal varl��a d�n��t�rmesi ile s�re� sonlanmad�. Kutsall���n ilerleyi�i bir anlamda insan� delip ge�ip par�alad�. �nce, her insan�n kutsal olmad��� ve hangi insan�n kutsanmas� gerekti�i �zerinde duruldu. Se�ilmi� insanlar ve hayatlar�n kutsanmas� gerekti�i ileri s�r�ld�. �nsanl���n bilgi birikimi teknolojik ilerleme ile birle�ti�inde yeni ve �ok g��l� bir kavram ortaya ��kt�. Teknoloji ve bilim insana hizmet etmekten �ok daha �telere giderek insan� y�netmeye hatta onu yok edebilece�ini g�stermeye ba�lad�. Birey art�k g��l� de�ildi. G��l� olan teknoloji ve bilimdi. G��l� olan kutsald�. Kutsall���n� yitirdi insano�lu. Art�k g��l� olan, insan� y�neten, etkileyip de�i�tirebilen bilgiydi, teknolojiydi. Kutsall��� bilgi ve teknolojinin �stlendi�i bir d�nyada ise onlar� var eden, ya�atan kavramlar�n � verimlilik, kalite, k�r, vs., � egemenli�i ka��n�lmazd�. Kutsall���n�n kayb� ile birlikte kurban edilemez ve �ld�r�lemez niteli�ini de yitirdi insano�lu. Bilim, teknoloji, ilerleme i�in insanlar kullan�labilir, kurban edilebilir oldu. Teknoloji tanr�lar�na kurban edilebildi insano�lu. Sava� sanayisinin deneme ve uygulama alan� oldu sava�lar. Kutsall��� bilgide, teknolojide, ilerlemede ve onlar� var eden verimlilik, k�rl�l�k, kalite ve kazan�ta ar�yor, bu kavramlara tap�n�yoruz art�k. G�rkemli al��veri� merkezleri bi�iminde tap�naklar in�a ediyor, al��veri� rit�elleri ile ibadetimizi ger�ekle�tiriyoruz. Dahas� kendi yaratt���m�z markalar� y�celtiyor, onlar�n g��l� ve kutsal olduklar�na inan�yor, ibadette kusur etmemeye �abal�yoruz. T�ketim ibadetine kat�lmayanlar�n d�nyada yerinin olamayaca��na ve marka tanr�lar�na kurban edilebilece�ine inan�yoruz. Art�k g��l� olmad���m�z�, kendi yaratt���m�z ve bizden daha g��l� bir �eyler oldu�unu biliyor, insan�n ve hayat�n kutsal oldu�u y�llar� �zl�yoruz... |
: Mehmet UHR�, �stanbul, Ocak 2004 Di�er bir " k��e yaz�s� i�in " i�in