www.sizedebiyat.com SiZedebiyat Edebiyat Enstit�s�
�NCELEME kuyusu
Telif hakk� sahibi: Bekir S�tk� G�RLER
�IKRIKLAR DURUNCA
��kr�k y�n e�irmek i�in kullan�l�rd� bir zamanlar. Marmara ipek, Bat� Anadolu ve Akdeniz pamuk, Orta Anadolu tiftik, Do�u Anadolu y�n e�irirdi ��kr�klarda. Bir milletin umudu idi o zamanlarda ��kr�k. Kuma�, kilim hal� i�in ip saran ��kr�klar sustu bir zaman sonra. Suskun ��kr�klar kald�r�ld�klar� tavan aralar�nda kayboldu. Son okudu�um kitaplardan biri Cengiz �zak�nc� taraf�ndan kaleme al�nm�� bir kitap (1). Cengiz �zak�nc�� n�n � T�rkiye'nin Siyasi �ntihar� Yeni � Osmanl� Tuza�� � adl� kitab� bug�nlerde mutlaka okunmas� gereken kitaplardan biri. Kitap 1808' den 1918' e, 1938' den g�n�m�ze yak�n tarihimizi resimleriyle belgeleyen, oynanan oyunlar�, sahnelenen senaryolar� �arp�c� bir �ekilde ak�c� bir dille ortaya koyan bir �al��ma. Kitab� okuyunca ge�en yakla��k 200 y�ll�k s�re�te pek de�i�en bir �ey olmad���n� anl�yorsunuz. Oyalama, vurma, alma y�ntemleri devam ediyor. Kitap g�n�m�ze ���k tutuyor. Benim kitapta en �ok ilgimi �eken b�l�m, � Hangi Osmanl� � ba�l�kl� son b�l�m�. Bu b�l�m 17. y�zy�la kadar bat�dan �st�n olan Osmanl�n�n y�k�l���n�n ekonomik nedenlere ba�l� oldu�u �zerine. Osmanl� imparatorlu�unun bat�ya askeri olarak �st�n oldu�u 16. ve 17. y�zy�la dek �lke ihtiyac� olan her �ey �lke i�inden temin edilmektedir. B�t�e a���� yoktur. T�rk dokumac�l��� bat�dan ileridir. Osmanl� sanayisi Avrupa sanayisinden �st�nd�r. Osmanl�n�n askeri �st�nl���, bilimsel ve teknolojik �st�nl���nden gelmektedir. ��k�� �nce ekonomik, bilimsel ve teknolojik alanlarda ba�lamaktad�r. 16. 17. y�zy�l ba�lar�nda sanayi alan�ndaki geli�melere ayak uydurulamay�nca ��k�� s�reci ba�lam��t�r. 17. y�zy�ldan itibaren uygarl�kta �st�nl�k bat�ya ge�mi�tir. �lke, sanayile�en �lkelerin hammadde ambar�, mamul mallar� i�in pazar� h�line gelir. �lkede insan eliyle a��r a��r, az miktarda ve daha g�� ve pahal�ya ��kan �r�nler fabrikasyon �r�nlerle rekabet edemeyerek yok olur, makineyle �retilen bat�n�n ucuz mallar�, elle �retilen pahal� yerli �r�nlerin yerini al�r. Daha �nceleri i�ledi�i hammaddeleri, y�nleri, dokudu�u kuma�lar� art�k ihra� edemeyen �lke yava� yava� bir hammadde �lkesi kimli�i kazan�r. Dokuma hammaddesi satarak dokuma �r�nleri alan �lkede dokumac�l�k sars�l�r, tezg�hlar h�zla azal�r, ��kr�klar durur! Kapit�l�syonlar yerli sanayinin korunmas�n� engeller, ticaret dengesi bozulur, a��k giderek b�y�r ve bor�lanma ba�lar. Yazar burada Metin Erksan� �n kitapl���nda bulup okudu�u bir romandan bahsetmektedir. Sadri Etem Ertem� in 1931 de yay�mlanan � ��kr�klar Durunca � adl� roman�ndan (2) . Metin Erksan ile yapt��� bir sohbette; d�nya tiftik y�n� tekelini ele ge�irme �abalar�na 1583 y�l�nda T�rk Dokumac�l���n�n s�rlar�n� �almakla g�revli ajanlar g�ndermekle ba�layan �ngiltere� nin �� y�z y�l s�ren �aba sonunda bin sekiz y�zl� y�llarda T�rkiye� den dam�zl�k tiftik ke�ileri ka��r�p Afrika� da �o�altt���n� ve bu olay�n Sadri Etem Ertemin 1931 de yay�mlanan � ��kr�klar Durunca � adl� roman�nda i�lendi�ini ��renen yazar, bu t�r �ok �nemli kitaplar�n yay�mlanabilmesi i�in yay�nevi kurmaya karar verdi�ini yazmaktad�r. Roman�n ilk bask�s�n�n yap�ld��� y�llar T�rkiye Cumhuriyeti' nde � Yerli Mal� � haftalar�n�n ba�lat�ld���, d��ar�dan al�nan �r�nlerinin �lkede �retilme �abalar�n�n yo�unla�t��� y�llar. Sadri Etem Ertemin � ��kr�klar Durunca � isimli kitab� 2001 y�l�nda Otopsi yay�nlar�nca tekrar bas�lm��t�r. Roman, Ankara, Bolu, Adapazar� �evresinde Ankara tiftik ke�isi besicili�i ve tiftik dokumac�l���yla ge�inen T�rkmenlerin padi�ah ferman�yla �ngilizlere dam�zl�k tiftik ke�isi verilmesine kar�� canlar�n� koyarak ayaklanmalar�n� anlat�yor. Osmanl�, �ngilizlere dam�zl�k vermeyen , � G�vura dam�zl�k vermek u�ursuzluktur � diyerek padi�ah ferman�na kar�� ��k�p sil�ha sar�lan T�rkmenlerin �zerine ordu g�nderir ve �� y�l s�ren direni� kanla bast�r�l�r. �ngilizlere istedi�i dam�zl�k Ankara ke�ileri verilir. �ngiliz, isyanc�lar�n dinmeyen �fkesinden korunmak i�in tiftik ke�ilerini siyaha boyayarak ka��r�r o topraklardan ve limana ula��p G�ney Afrika� ya do�ru yola ��kar. ��kr�klar�n durmas�na yol a�acak s�re� ba�lam��t�r. Roman, kuma� fabrikalar� y�z�nden dokuma tezg�hlar�n� kapatmak zorunda kalan k�yl�lerin isyan�n�, ��kr�klarda tiftik i�leyenlerle Avrupa� dan getirttikleri dokumalar� satanlar aras�ndaki �at��man�n yaratt��� ayaklanmay�, fabrika mal� satanlarla, dokumac�lar aras�ndaki m�cadeleyi son derece �arp�c� bir bi�imde betimlemektedir. Kuma�lar�n� t�ccarlara satamayan dokumac�lar onlara olan bor�lar�n� �deyemeyince hacizler ba�lar. Yoksul k�yl�den haciz olarak ald�klar�, kendilerine rakip olarak g�rd�kleri ��kr�klar, dokuma tezg�hlar�, y�n vererek dokuma ipli�i yap�lmas�n diye tiftik ke�ileridir. En ya�ayan kahraman� S�dd�kzade olan ve �zellikle 1838 �ngiliz - Osmanl� Ticaret Antla�mas�ndan sonra ortaya ��kan durumu o d�nemin toplumsal yap�s�n� yans�tarak i�leyen roman, k�reselle�me haritas�nda ilk �izgilerin ne zaman �izilmeye ba�lad���n�n g�r�lebilmesi a��s�ndan da yay�m�ndan yetmi� y�l sonra bile okunmay� hak etmektedir. Osmanl�n�n 1838 y�l�na kadar titizlikle korudu�u tiftik kuma� tekeline; 1838 Balta Liman� Antla�mas� ile �ngiliz mallar�na uygulanan g�mr���n kald�r�lmas�, Ankara� dan se�ilen dam�zl�k tiftik ke�ilerinin G�ney Afrika� da �zel olarak kurulan �ngiliz �iftliklerine g�t�r�l�p, �o�alt�lmas�yla ba�layan s�re�te, 1856 y�l�na gelindi�inde �ngiltere taraf�ndan son verilerek Ankara Ke�isine �ngiliz damgas� vuruldu�undan bahseden �zak�nc�, � Ankara ke�isinin bin y�ll�k �yk�s� g�steriyor ki; Osmanl�, sava� alanlar�nda askeri ve siyasi yenilgilere u�ramadan �nce, bilimsel, teknolojik alanda geri kalarak ekonomik ve siyasi ��k�nt�ye ve askeri yenilgilere u�rat�lm��, �retimde buhar g�c�nden yararlanamayan Osmanl� sanayisi, ucuz yabanc� fabrika �r�nlerinin kar��s�na, el yap�m� pahal� �r�nlerle dikilemedi�i i�indir ki, yerli ��kr�klar durmu� ve alt� y�z y�l bat�ya ekonomik olarak �st�n olan Osmanl� ��km��t�r. � diye yazmaktad�r. Kitap bu b�l�mde Mustafa Kemal Atat�rk� �n 1923 �zmir �ktisat Kongresinde yapt��� konu�madan �u al�nt�ya yer vermektedir. � � Bir Ulusun do�rudan do�ruya ya�am�yla ilgili olan, o ulusun ekonomisidir... Ger�ekte T�rk tarihi ara�t�r�lacak olunursa y�kselme, ��k��, nedenlerinin ekonomik sorunlardan ba�ka bir �ey olmad��� an�nda anla��l�r� Tarihimizi dolduran ba�ar�lar�n ya da ��k��lerin t�m� ekonomik durumumuzla ilgilidir. � T�m bu anlat�lanlar ekonomik geli�menin sa�lanmas�n�n gereklili�ini vurgulamaktad�r. H�l b�yle olunca k�reselle�en d�nyada �lkemizin yeri nedir ve neler yap�lmal�d�r? Sorusu �zerinde titizlikle durulmas� gereken bir husus olarak �ne ��kmaktad�r. 2003 y�l� Kadir Has �d�l�n� � Globalle�en D�nya�da T�rkiye� nin Yeri � ba�l��� ile d�zenlenen yar��mada birinci olan Ahmet �akmak kazand�. � Globalle�en D�nya� da T�rkiye�nin Yeri � (3) ba�l�kl� �al��mas�nda �akmak, ekonomik globalle�me i�inde imal�t sanayisi ve teknolojik geli�me konusunu geli�mekte olan �lkeler a��s�ndan kar��la�t�rmal� olarak incelemi�, T�rkiye� nin globalle�en d�nyadaki yerini ve gelece�ini bu �er�eve i�inde de�erlendirmi�tir. Geli�mekte olan �lkelerin yoksulluk ve i�sizlik sorunlar�n� a�abilmesinin teknolojik geli�meye ba�l� oldu�unu s�yleyen �akmak, bir �lkenin refah d�zeyi a��s�ndan as�l belirleyici olan�n ekonomik globalle�medeki yeri oldu�unu d���nd���n� belirterek i�sizlik ve yoksullu�un azalt�lmas�, ki�i ba��na reel gelirde istikrarl� bir art�� s�recinin ba�lat�labilmesi i�in, global talep art���, y�ksek katma de�er ve h�zl� verimlilik art��� bak�m�ndan anlaml� potansiyelleri olan �retim sekt�rlerine girilmesinin �art oldu�unu yazmaktad�r. Y�ksek katma de�er ile ileri teknoloji aras�nda s�k� bir ili�ki oldu�unu s�yleyen �akmak , uluslararas� �retim a�lar�n�n d���k �cretli ve emek yo�un k�s�mlar�nda yer alan �lkelerin, sanayile�me ve kapasite yaratma konusunda daha ileri gidebilmeleri i�in, ithal edilmekte olan beceri ve teknoloji yo�un par�alar�n yerini i�erde �retilenlerin almas�n� sa�layacak stratejileri olu�turmalar� gerekti�ini yazmaktad�r. Gelir da��l�m�n� hem �lkeler aras�nda hem de �lkeler i�inde bozucu etki yapan globalle�me s�recinin geli�mekte olan �lkelere etkisine bak�ld���nda; bu �lkelerin d�nya imal�t sanayi gelirinden ald�klar� pay�n, d�nya imal�t sanayisi ihracat�ndaki paylar�ndan daha d���k oldu�unu s�yleyen �akmak� a g�re bu iki b�y�kl�k aras�ndaki fark�n negatif y�nde daha da a��lmas� beklenmektedir. Bunun ba�l�ca nedenin, s�z konusu �lkelerin d�nya �retim a�lar�nda emek yo�un ve d���k katma de�erli a�amalar� �stlenmeleri oldu�unu s�yleyen �akmak sorunun d�nya �retim a�lar�n�n beceri ve teknoloji yo�un, y�ksek katma de�erli halkalar�na ge�mek oldu�unu yazmaktad�r. D�nya �retim a�lar�n�n d���k katma de�erli halkalar�ndan y�ksek katma de�erli olanlar�na ge�menin teknolojik geli�me h�z�n�n artmas� ile m�mk�n olabilece�ini, globalle�me s�recinin bu bak�mdan geli�mekte olan �lkelere birtak�m zorluklar getirdi�ini yazan �akmak bunlar� ��yle s�ralamaktad�r: 1. Yetmi�li y�llarda teknoloji ith�l edilen makinelerde g�m�l�yd� ve onu ��renmek g�rece daha kolayd�, g�n�m�zde makinelerde g�m�l� olmayan teknolojilerin �n plana ��kmaya ba�lamas� tersine veya taklit�i m�hendislikle teknoloji �retmeyi zorla�t�rm��t�r. 2. T�m �lkelerin d�nya pazarlar�na y�nelik �retime ge�mekte olu�lar� rekabeti yo�unla�t�rm��t�r. 3. Yeni WTO kurallar� devletin teknolojik at�l�ma destek olma y�n�nde kullanabilece�i kanallar� s�n�rlamaktad�r. 4. Yeni m�lkiyet haklar� yasas� teknoloji transferini ve ��renmeyi �ok daha g�� ve pahal� h�le getirmektedir. �hracatta y�ksek ve orta teknoloji �r�nlerinin pay� ile ki�i ba��na reel gelir ve b�y�me h�z� aras�nda olduk�a s�k� bir ili�ki, yine ihracatta y�ksek ve orta teknoloji �r�nlerinin pay� ile i�sizlik, emek verimlili�i ve reel �cretler aras�nda da yak�n ili�ki oldu�unu yazan �akmak bu k�yaslamalara g�re T�rkiye� nin teknolojik d�zey olarak, g�rece, epey geride kald���n�n ortaya ��kt���n� s�ylemektedir. �lkemiz ihracat�nda en b�y�k pay� d���k teknoloji �r�nleri almaktad�r. �leri teknoloji �r�nlerinin pay� % 7 dir. �lkemizin i�sizlik ve yoksullukla m�cadelesinde � acil teknolojik at�l�m � olmazsa olmaz ko�ul haline gelmi�tir diyen �akmak yap�lmas� gerekenin; kritik sekt�rlerin tespiti ve bu sekt�rlerin �retimi ve ihracat�na ge�ilmesi y�n�nde gereken ad�mlar�n at�lmas� oldu�unu vurgulamaktad�r. Profes�r�m Emre Kongar, � K�reselle�me Ba�lam�nda T�rkiye � ba�l�kl� makalesinde tar�m ve end�stri a�amalar�ndan sonra ad�na ister bilgi toplumu, ister uzay �a��, ister atom �a�� denebilecek ���nc� a�amaya ge�en d�nyada T�rkiye�nin hedefinin son derece a��k oldu�unu belirtmektedir. Kongar� a g�re, " S�ratle l�ik ve demokratik sosyal hukuk devletinin temellerini olu�turan end�strile�me hamlesi, yani kalk�nma at�l�m� ger�ekle�tirilmeli, bunun alt yap� ve �st yap� gerekleri, yani ger�ek demokrasi ve fiziksel yat�r�mlar vs. yerine getirilmeli, bu arada yeni�a�a ayak uydurmak i�in gerekli �nlemler al�nmal�d�r. Bilgisayar yat�r�mlar� ve e�itimlerini desteklenmeli, Milli E�itim d�zeni, m�fredat program� yeni�a�a uygun hale getirilmelidir " Kongar (4) makalesinin sunu�unu ��yle tamamlamaktad�r: � Ama bunlar� yapmak i�in de, �imdilik elimizdeki ulus - devleti kullanmak, hem de etkin bir bi�imde kullanmak zorunda oldu�umuz a��kt�r. Yolumuz bilimin ve insanl���n yolu olmal�d�r � Yaz�m� Mustafa Kemal Atat�rk� �n bir s�z�yle bitirmek istiyorum ; � �al��madan, ��renmeden, yorulmadan rahat ya�aman�n yollar�n� al��kanl�k haline getirmi� milletler; evvela haysiyetlerini, sonra h�rriyetlerini ve daha sonra da istikballerini kaybetmeye mahk�mdurlar � |
(1) Cengiz �zak�nc� � T�rkiye�nin Siyasi intihar� Yeni � Osmanl� Tuza�� �,Otopsi Yay�nlar�, Aral�k 2006, 9. bas�m
(2) Sadri Etem Ertem ���kr�klar Durunca�, Otopsi yay�nlar� , 2001 ,
(3) �al��man�n tamam� i�in ; http://www.inovasyon.org/pdf/Ahmet%20Cakmak.pdf
(4) Makalenin tamam� i�in; http://www.kongar.org/makaleler/Izmir_konusmasi.php
:
Bekir
S�tk� G�RLER