ANI �ekmecesi
Telif hakk� sahibi: Fatma �ZD�REK
T�RK�E� N�N GE�M���NE DO�RU B�R YOLCULUK
I
I. B�L�M 09 Eyl�l 1994 - 26 Eyl�l 1994
II. B�L�M 27 Eyl�l 1994 � 17 Ekim 1994
�ns�z Siz hi� 15 ki�i bir midib�s i�inde, 38 g�n 39 gece ve 17.000 km� lik bir Asya yolculu�u ki, bu yolculukta yaln�zca 10 geceyi otel, �ad�r veya misafirhanede d�z bir zeminde yatarak, kalan yakla��k 30 geceyi ara�ta ge�irerek, yapmay� d���n�zde canland�rabilir misiniz? Ben ve 14 arkada��m � 10� u ile bu gezide tan��t�m - bunu ger�ekle�tirdik. Hem de bir�ok soruna kar��n, b�y�k bir co�ku ile. Bir geziye �ncelikle nereye, nas�l, ne zaman, kimlerle gidece�ine karar verip, d��ler kurup, bunlar� ger�e�e d�n��t�rmek i�in pl�nlar yaparak ba�lan�r. Benim i�in de �yle oldu say�l�r, birazc�k farkla: Benim d��lerim, yeni yerler g�rmek, yeni insanlar tan�mak; bu yerleri ve insanlar� fotograflamak ve belki de bu �ekilde kendimi bulmakt�r.Evet, b�ylece son birka� y�ld�r yapt���m gibi, fotograf �ekme amac�yla Asya� ya karayolundan yeni bir yolculu�a ��kmaya karar verdim. Ger�i son gezimin yar�m kalmas�ndan beri sayr� yata��mda bile hep bunu d���n�yordum. Karar vermek yine de kolay olmad�; ��nk� ayn� ama�la ge�en y�l yapt���m bir gezide �ok ciddi bir trafik kazas� atlatm��, iki kolum k�r�lm��, ba��m ve bacaklar�m da �e�itli yerlerinden yaralanm��t� ve ufak zorlanmalar hala m�thi� a�r�lara sebep olabiliyordu. Son 10 k�sur y�l�m� yaln�z ya�ayarak ge�irdi�imden, bu kaza nedeniyle 5 ay ba�kalar�na ba��ml� kalm��, bunun sonucu �e�itli bunal�mlar ya�am��, neredeyse intihar�n ucundan d�nm��ken; nas�l oluyor da yeniden ayn� �ekilde, ayn� ama�la ve benzer �lkelere yol alabiliyordum? Bu soru yu bana y�neltenleri; ya�am amac�m� olu�turan, ��renmek, gezmek, g�rmek, tan�mak ve fotografa aktarmak tutkumu, bunlar� yapmadan mutlu olamayaca��m�, onun i�in de bu yolculu�a ��kmam gerekti�ini, benim overland ( kara yolu ile yap�lan �lkeler aras� gezi )� da g�r�p ya�ayacaklar�m� havayolu ile yap�lan bir yolculukta ya�ayamayaca��m� anlatarak yan�tlad�m.Ve b�ylece ba�lad� bu gezi; gezi sonunda anlad�k ki bu � T�rk�e�nin Ge�mi�ine � bir yolculuk oldu, ��nk� yol boyunca anadilimizden ba�kas�na gerek kalmad�. A�a��da bunun g�ncesi:09 Eyl�l 1994 � Cuma G�nler �nce geziye haz�rl�k olarak koruyucu a��lar olup s�tma tabletleri almaya ba�lam��t�k. Saat 21:45�de �stanbul AKM �n�nden �in yolculu�u ba�lad�. 10 Eyl�l 1994 � Cumartesi Araban�n bak�m� i�in Amasya� da uzun s�re bekledik. Yusuf gitar �al�p, � �in� e do�ru � diye bir �ark� olu�turmaya �al���yor, biz de s�z bulmaya kat�l�yoruz. Ortak bir ezgi bulmak keyifli. Sakaltutan ge�idini ( 2160 m ) saat 17:15� de a��yoruz. 11 Eyl�l 1994 � Pazar A�r� Da��� n� fotograflad�k. Kontrollerde polis ve askerlerle sohbet ediyoruz yine, daha �nceki gezilerde oldu�u gibi; � Yolunuz nereye? �, � �in� e �, � Ora nere? � falan gibi. G�rbulak� dan ��k�nca �ran i�in �zel giysilerimizi giyiyoruz. �ran g�mr���nde �ok bekleyip, Maku� ya ancak gece girebiliyo ruz. Merend, Tebriz, Mianeh; b�t�n gece yol al�yoruz.12 Eyl�l 1994 � Pazartesi Saat 07� de Sendchan�a var�p, kahvalt�ya ekmek almak i�in f�r�na gidiyoruz. Kad�n ve erkekler ayr� s�ralar olu�turmu�. Bu insanlarla bak��arak, i�aretle, biraz da T�rk�emiz ile anla�maya �al���yoruz. Adam�n biri birka� pideyi kolumun alt�na tutu�turup, bizi oradan uzakla�t�r�yor; halkla yak�nl�k kurmam�z� engellemek isteyen softan�n teki san�r�m. Arabam�za ald���m�z bir polisten, �ran� da polislerin yurtd���na gidemeyece�ini ��reniyoruz. Nehaqend, Kemalabad, Kered�� den Tahran� a var�yoruz. Yeterince �rt�c� olmayan giysilerimiz bir sorun; �zellikle ba��rt�s�; araba i�inde taksak m�, takmasak m�? �ki arkada��mla Tahran �ar��s�n�n bir k�sm�n� dola��yoruz, d��ar� ��kt���m�zda T�rkiye� de iktisat okumu�, 40 ya��n �st�nde bir �ranl� bayanla tan���yoruz. Simsiyah kapal� giysilerinden bile zarafeti okunuyor. G�zel bir sohbete tutu�unca, tiyatro g�rme iste�imizi iletiyoruz, bizi bir tiyatroya b�rak�yor. Bu gece �ranl� bir grup yok. Bir Bulgar grubunu siyah ve kapal� giysileriyle, bir �ocuk oyununda izliyor ve bolca fotograf �ekiyoruz. Tahran� da otob�se bini�; erkekler �nden, bayanlar arkadan, ama ben her zamanki tersli�imle �nden binmeye �al���yorum. S�r�c� � Haram, haram! � deyip, arka kap�y � i�aret ediyor. Gece � Zulhane � denen yerde, kad�nlar�n kesinlikle giremedi�i, sadece erkeklerin oynay�p, izleyebildi�i, �iiler� in kendine �zg� ayinimsi bir g�sterisini izliyoruz, bayan arkada�larla ilk olman�n heyecan�yla.13 Eyl�l 1994 � Sal� Tahranl�lar�n �nerisi ile Kered� �zerinden Hazar k�y�s� yolunu izleyerek T�rkmenistan� a gitmek i�in yola ��k�yoruz. Elbruz Da�lar� aras�nda bir vadide Kred�, �ok g�zel bir baraj g�l� ve �ok uzun t�nelleri a��p, Nessa ve Get�er� den ge�iyoruz. Yoldaki manzara harika . Ne�ehr� de kendimi tutamay�p �st�mdeki uzun elbise ve ba��rt�s� ile Hazar Denizi� nin �l�k sular�na atlay�nca, bir olay oluyorum!14 Eyl�l 1994 � �ar�amba Gece boyu yol al�rken, uyumas�n diye s�r�c�m�zle gevezelik ediyorum. Bod�nurd� da bir yerde konakl�yoruz. Pislik ve koku dayan�l�r gibi de�il. Araban�n ya�� de�i�tirilip, bak�m� yap�ld�ktan sonra �irman, Ghut�an, Emamgholi� den Derges� e var�yoruz. Buralarda hemen herkes T�rk�e konu�uyor. T�rkiye� den geldi�imizi duyanlar�n sordu�u ilk soru hep �brahim Tat l�ses �zerine. Lotfabad g�mr���ne vard���m�zda g�mr�k kapal�; �ad�r kurup, yemek yap�yoruz. Yan�m�za T�rk�e konu�an birileri gelip gidiyor; g�mr�kten ge�emeyece�imizi s�yleyip, yerli yersiz bir s�r� �eyler anlat�yorlar. Herkeste bir panik, beni de ald� bir korku; iki y�l �nce M�s�r� da oldu�u gibi g�mr�kten d�nd�r�l�rsek diye. Geceyi huzursuz bir �ekilde arabada uyuyarak ge�iriyorum.15 Eyl�l 1994 � Per�embe Erkenden kalk�p tuvalet ve al��veri� i�in kente gidiyoruz. G�mr�k a��l�nca turist oldu�umuz i�in T�rkmenistan� a bu kap�dan giri� yapamayaca��m�z� ��reniyor � �ran� dan T�rkmenistan� a uluslararas� bir kap� olmad��� i�in -, g�mr�k��lerin �nerisi ile Derges� de bir A�a� dan ge�i� belgesi almaya gidiyoruz. A�al�k bizi Me�hed� e yabanc�lar polisine yolluyor. �nce B od�giran g�mr�k kap�s�n� denemeye karar veriyoruz, ama ge�memiz yine olanaks�z. Pakistan� dan ge�i� ise, �zel triptik gerektirdi�inden yap�lam�yor. Art�k tek olas�l�k Me�hed. Gece yol al�p, Ghut�an� da yemek molas� veriyoruz.16 Eyl�l 1994 � Cuma Me�hed, �ran� �n kutsal kenti. Yollar �mam Reza T�rbesi� ni ziyaret i�in gelenlerle dolu, bu insanlar parklarda ve yol kenarlar�nda, yata�� - yorgan� serip, �oluk �ocuk uyuyorlar. Arad���m�z kurum bug�n Cuma oldu�u i�in kapal�, i�imiz yar�na kal�yor. Biz de Me�hed� i dola��yor ve �mam Reza T�rbesi� ne girebilmek i�in saatlerce �ador ( siyah �ar�af ) ar�yoruz. �rk�t�c� g�r�nt�de bir kad�n bir arkada��mla bana, inayete ermemiz dile�iyle birer tane hediye ediyor. Becerebildi�imizce sar�n�p, yaln�z g�zlerimizi d��ar�da b�rak�yoruz. Kendimi siyah bir po�ete konulmu� m�stehcen bir �ey gibi hissediyorum. Bu arada bir s�r� fotograf f�rsat� ka��p gidiyor �n�mden, ben de bir tel��. Makineye davran�p �adoru unutunca, kay�yor �st�mden. Ajan diye ko�turuyorlar pe�imden. Bir ara da �adorl ular aras�nda arkada��m beni kaybedip � Fatma neredesin? � diye feryad� bas�yor, oysa yan yana y�r�yoruz; sadece kara Fatmalar �o�alm��.Bir �ranl��n�n evinin alt kat�nda 12 Dolar� a konakl�yoruz. 17 Eyl�l 1994 � Cumartesi Temizlenmek ve dinlenmek ne iyiymi�. Erkenden kalk�p yabanc�lar polisine gidiyoruz, onlar da d��i�lerine yolluyor. Tahran T�rk El�ili�i� ni aray�p, d��i�leri ile el�ilik telefonlar� aras�nda ko�turmaya ba�l�yoruz. Ne yaz�k ki ak�ama kadar bir �ey ��kmay�nca, �adorlar�m�z sayesinde �mam Reza T�rbesi� ni geziyoruz. Geceyi, yine ayn� evde, nedense daha fazla �deme yaparak ge�iriyoruz!18 Eyl�l 1994 � Pazar Sabah yeniden d��i�lerine gidip beklemeye ba�l�yoruz, fakat olumlu bir geli�me yok. Bu arada ba�ka gidi� yollar� d���n�rken birden Afganistan geliyor akl�m�za. Hemen konsoloslu�una ko�uyor birka� arkada�, evet Afgan vizesi al�n�p, ge�ilebilecek. Bu arada s�k�nt�dan bir arkada��m ile sinemaya gidip, kad�nlar b�l�m�nde oturarak bir film izliyoruz; � Zarbe Aher � ad�. 19 Eyl�l 1994 � Pazartesi Afgan vizesi al�n�p, yollara d���yoruz. Sava�� d���n�p endi�eleniyoruz, ama yeni bir yol buldu�umuz i�in de keyifliyiz. Dogharun g�mr���nden sonra Afganistan g�mr���ndeyiz ve �topyam ger�ekle�iyor; Afganistan� day�m. Sava� y�z�nden yola benzemeyen yollardan ge�erek, gecenin 10� unda d���yoruz kokulu Heart� �n koynuna. 20 y�ld�r �lkeye ilk gelen turist grubu olarak arma�anlarla ( kuran ) kar��lan�p, TV� ye ��k�yoruz.20 Eyl�l 1994 � Sal� Heart� �n insanlar�n�, insanlar�n ya�am co�kusunu, pe�eli mavi ve mavinin tonlar�ndaki burkalar� i�inde incecik �ekici kad�nlar�n�, anlaml� y�zl� erkeklerini, kara g�zl� �ocuklar�n� sevdim; sava��n izlerinden �rperdim. Tarihi yerleri, do�ay� ve ille de insanlar�n� fotograflay�p; uyu�turucunun serbest, alkol�n haram oldu�u Heart� da n ak�ama do�ru ayr�ld�k. �ocuklar�n g�zbebeklerinde kald� g�zlerim. B�t�n gece, otostop�u bir asker ile T�rkmen s�n�r�na do�ru yol ald�k. May�na rastlayaca��z diye tuvalet i�in bile do�aya a��lmazken, g�nbat�m�nda deve s�r�lerini g�r�nce kendimizi, en iyi a��y� yakalamak i�in oradan oraya att�k.21 Eyl�l 1994 � �ar�amba Afgan g�mr�k ��k���nda arabam�z ve �antalar�m�z iyice aran�yor, T�rkmenistan giri�inde de �yle� Art�k mutluyuz, sonunda Afgan mucizesini de ya�ayarak pl�nlad���m�z g�zerg�ha ula�t�k. T�rkmenistan� a girince araba ile ilgili sorunlar ba�l�yor; lastik patl�yor, hem de birka� kez. Ak�ama do�ru bir T�rkmen k�y�nde yemek yiyip, k�yl�lerle sohbet ediyoruz ve yola devam. Magazin ad� verilen d�kk�nlar da ekmek, tur�u ve re�elden ba�ka bir �ey yok; in sanlar ise bizde g�rd�kleri her �eyle ilgili.22 Eyl�l 1994 � Per�embe Sabah g�zlerimi b�y�k bir g�r�lt� ile, harika bir manzaraya a��yorum, dubal� bir k�pr�den Amuderya� y� ge�iyoruz. Fotograf makineleri i�ba�� yap�yor, g�ndo�umu �����nda. Uzun s�re ekmek ve benzin bulmak m�mk�n de�il. Piknik yeri gibi bir yerde konaklay�p, tuvalet ihtiyac�m�z� bostanda gideriyoruz. Yan masadaki g�zel �zbek kad�nlar� ile s�yle�iyoruz. Buhara� n�n g�rkemli �ini kubbeli medreseleri, fotografa �a��r�yor bizi; kalesini gezip, insanlar�n� tan�yor, �r�nlerinden tad�yoruz. Ta�kent� e yol al�rken arabam�z�n cam� k�r�l�yor, gecenin so�u�unda. Oysa tam da alkole bulanman�n sevincini ya��yorken, �ran ve Afganistan perhizinden sonra.23 Eyl�l 1994 � Cuma Ta�kent el�ili�imizde �al��anlar�n yard�m� ile arabaya cam bulununcaya kadar bizler de kenti dola��yoruz. Metrosunu, �ar��lar�n�, sanat galerilerini g�r�p, parklar�nda oturup s�yle�iyoruz. 24 Eyl�l 1994 � Cumartesi Sabah�n ilk ���klar�yla karlarla kapl� Altay da�lar� g�r�n�yor. Bi�kek� e az kala T�rk TIR' c�lar�na rastlay�p, arabam�z�n eksikleri i�in yard�m istiyoruz. Nowa - Pavl�fka� day�z, burada Apiyetli bir T�rk ailesine rastlad�k. M�thi� bir misafirperverlik ve ilgiyle, Bi�kek� i ve �evreyi tan�t�p, sorunlar�m�za yard�mc� olmaya �al���y or ve Z�hre� nin toyuna konuk ediyorlar bizi; �e�itli halklardan insan� � Rus� u, Abaza� s�, �erkez� i, G�rc�� s�, T�rk� � - ile; burada bir d���n nas�l olur onu g�r�yoruz. Gece yat�ya da onlar�n konu�uyuz.25 Eyl�l 1994 � Pazar Sabah evin yetmi�lik Adalet Anas� bize g�zel bir kahvalt� sunuyor. Yeniden Bi�kek� i dola��p, heykellerle s�sl� parklar�n� geziyor, Lenin heykeli ile an� fotograf� �ektiriyoruz. Ve evin u�ar� o�lu Zakir, Narin� e gitmemiz i�in kent ��k���na kadar, biri Koreli di�eri �srailli iki korumas� il e bize eskortluk ediyor. Yol boyundaki b�t�n y�kseltiler hayvan ve insan fig�rl� heykellerle s�sl�, hemen her k�ye yakla��rken bir heykel kar��l�yor bizi.26 Eyl�l 1994 � Pazartesi Narin� de geceledik, Atba��� nda fotograf yasa��na tutulup, hemen kenti terke zorland�k. Art�k Tiyen�an Da�lar�n�n platolar�nday�z. En y�ksek ge�i� noktas�nda ( 3752 m ) mola verip, fotograf �ekiyor, Tiyen�an da�lar�ndan an� ta�� topluyoruz. �in s�n�r�na girdik, g�mr�k kapal�, �inli rehberlerimiz gelmemi�, a��z ve so�uktan donuyoruz; sonunda arkada��n biri yemek yap�yor, biz bula��k y�k�yoruz, burada tan��t���m�z T�rkmenler de bize ekmek ve alkol buluyor, mutluyuz alabildi�ine... |
: �stanbul,
Aral�k 1994 - Fatma �ZD�REK